Colruyt, Coca-cola en Cristaline opnieuw grootste vervuilers van Brussels kanaal
De afgelopen weken was er heel wat commotie rond beelden van zwerfvuil op de Belgische stranden. Zonder veel kennis over wat er juist gebeurd was en over welk soort zwerfvuil het ging werd snel het besluit genomen dat de strandganger het nog steeds niet begrepen heeft en dat er meer repressie, boetes en vuilbakken nodig zijn. De hele discussie miste een groot deel van het volledige verhaal, informatie die Brand Audits wel meegeven. Voor de derde keer analyseerden we bij City to Ocean 2,5 maand lang welk soort afval er drijft in het Brussels kanaal, wie de producenten ervan zijn en kwamen we erachter dat steeds dezelfde bedrijven topvervuiler zijn.
Van begin juni tot midden augustus analyseerden we 3.500 zwerfvuil items die de deelnemers van onze kajakactiviteit uit het water visten. Voor de helft van al deze items konden we een producent identificeren. Wat blijkt, voor de derde keer op rij zijn dezelfde drie bedrijven de grootste vervuilers van het Brussels kanaal, Colruyt, Coca-cola en Cristaline (Alma). Alle drie bekleedden ze reeds de eerste plaats, Coca-cola in 2020, Colruyt in 2023 en Cristaline (Alma) vandaag in 2024.
Colruyt bereikte de top drie opnieuw met zijn huismerken Everyday (82 st), Boni (30 st) en Carapils (11 st). Van Coca-cola vonden we Coca-cola zelf (66 st), Fanta (28 st), Maaza (6 st), Tropico (5 st), Powerade (4 st), Aquarius (3 st) en nog enkele andere merken in kleinere aantallen. En Alma bereikte de eerste plaats bijna uitsluitend met één enkel product, de plastieken Cristaline water flesjes. Deze Cristaline flesjes vonden we tijdens al de cleanups behalve één en merken van Colruyt en Coca-cola vonden we tijdens 90% van de cleanups.
Geen verbetering bij Colruyt na hun eerste plaats vorig jaar
Brand Audits dienen om grootvervuilers te identificeren, hen te wijzen op hun verantwoordelijkheid in het zwerfvuilprobleem en gedragsverandering teweeg te brengen bij deze bedrijven.
De resultaten van vorig jaar leidden tot een debat rond supermarktketen Colruyt. Tijdens dat debat bleek ook dat Colruyt in één winkel alleen 171 verschillende soorten producten dubbel verpakt in plastic om via multipacks de verkoopcijfers te doen stijgen. Wij gingen in gesprek met hen en zetten tegelijkertijd de End Double Packaging campagne op waarbij consumenten dubbele verpakkingen kunnen melden op de website van Fost Plus.
In maart 2024 ontvingen we een geschreven reactie van Colruyt waarin ze verklaren verpakkingen zoveel mogelijk te verminderen, dat ze beogen om 100% van de verpakkingen van eigen merken herbruikbaar of recyclebaar te maken tegen 2025 en alle verpakkingen in alle winkels herbruikbaar of recyclebaar tegen 2030. Indien ze vasthouden aan hun dubbele plastic verpakkingen, die recyclebaar zijn, voldoen ze nog steeds aan deze doelstelling.
Colruyt’s communicatie is gelijkaardig aan wat andere grote bedrijven communiceren. Recyclage en recycleerbaarheid worden naar voorgeschoven terwijl dit helemaal geen invloed heeft op zwerfvuil. Recycleerbare verpakkingen komen evenveel in de natuur terecht dan niet-recycleerbare verpakkingen. Eén jaar na hun eerste plaats in de lijst van grootste vervuilers merken wij dan ook geen verschil. We vinden nog steeds evenveel verpakkingen van Colruyt in het kanaal, in de winkel zijn nog steeds evenveel dubbele verpakkingen te vinden, er is nog steeds geen medewerking om fysiek statiegeld in te voeren en eveneens geen serieuze pilootprojecten om te verkopen in bulk.
Dit in contrast met bijvoorbeeld AH Delhaize die het initiatief AH Verpakkingsvrij lanceerde in zijn XL Albert Heijn winkels in Nederland. 70 verschillende producten zoals ontbijtgranen, noten, snacks, pasta en rijst worden verpakkingsvrij verkocht via dispensers die eveneens de houdbaarheidsdatum en productkwaliteit monitoren. Een project dat eveneens Carrefour gelanceerd heeft bij onze zuiderburen in Frankrijk. Vandaag is het duidelijk dat dit de toekomst is maar Colruyt is hier duidelijk nog niet aan toe.
De consument wordt steevast rond de tuin geleid
Met Colruyt, Lidl en Aldi staan er drie supermarkten in de top 20. Deze supermarkten hebben een dubbele impact op zwerfvuil. Enerzijds met hun eigen huismerken en anderzijds met alle andere producten die ze verkopen in hun winkels. Supermarkten moeten hun bedrijfsmodellen aanpassen en wegstappen van verpakkingen voor eenmalig gebruik.
De toekomst voorspelt echter een heel ander beeld. Wereldwijd wordt er 400 miljard dollar geïnvesteerd in nieuwe plastic fabrieken zoals o.a. Project One van Ineos in Antwerpen. Hierdoor zal de plastic productie de komende 20 jaar verdubbelen. Als we vandaag reeds een zwerfvuil probleem hebben, zal dat zonder verandering in de toekomst nog verergeren, wat de bedrijven ook mogen beloven aan recylagedoelstellingen. Wereldwijd wordt er 11 tot 12 miljard dollar winst gemaakt met illegale handel in recyclagemateriaal naar armere landen. Die plastics worden dan niet gerecycleerd maar wel illegaal verbrand, ze voeden cementovens en energiecentrales of komen simpelweg in het milieu terecht. Zelfs diegenen die alles mooi sorteren dragen zo ook ongewild nog steeds bij aan de vervuiling van het milieu.
Als vorm van tegenreactie worden sommige bedrijven hiervoor vervolgd. Pepsico werd in 2023 in de VS voor de rechter gedaagd beide voor het misleiden van consumenten over hun doelen voor het uitfaseren van plastics voor eenmalig gebruik en voor het in gevaar brengen van het milieu. Ook in Europa werd Danone in 2023 voor de rechter gedaagd in Frankrijk en werden Coca-cola, Nestlé en Danone samen aangeklaagd voor het misleiden van EU consumenten met claims op hun producten als ‘100% gerecycleerd’ en ‘100% recyclebaar’. In Europa wordt slechts 50% van de plastic flessen gerecycleerd en van slechts 30% worden opnieuw plastic flessen gemaakt. Plastic wordt simpelweg niet opnieuw en opnieuw gerecycleerd. De misleidende claims op verpakkingen zouden vervangen moeten worden door een waarschuwing dat de verpakking schadelijk kan zijn voor mens en milieu om consumenten echt te helpen milieubewuste keuzes te maken zonder misleid te worden.
Coca-cola, Pepsico, Mondelez en Mars, respectievelijk nummers 3, 5, 6 en 7 in onze Brand Audit staan ook in de top tien van de wereldwijde Brand Audit van Break Free From Plastic 2023. Coca-cola staat zelf sinds 6 jaar op nummer 1. Of het nu gaat over rijke of arme landen, landen met of zonder afvalverwerking, het zijn dezelfde bedrijven die wereldwijd de oorzaak zijn van plastic vervuiling. Bedrijven in consumptiegoederen zijn de grootste afnemers van fossiele brandstofbedrijven die plastics produceren. Door hun bedrijfsmodel te veranderen weg van eenmalig gebruik, kunnen ze wereldwijd een enorme positieve impact hebben op het klimaat, de biodiversiteit, de gezondheid van de mens en het welzijn van gemeenschappen.
Welk soort zwerfvuil vervuilt het Brussels kanaal?
Het meest uit het water gevist zijn plastic flessen (402 st), gevolgd door verpakkingen van snacks zoals Mars, Twix en dergelijke (366 st), blikjes (329 st), plastic zakken (316 st) en rookmateriaal zoals peuken, verpakkingen en aanstekers (209 st). Het overgrote deel van de items in de top 15 zijn producten die buitenshuis geconsumeerd worden en allemaal zijn het verpakkingen of producten voor eenmalig gebruik.
De plastic flesjes (11%), blikjes (9%) en de dopsels (4%) en etiketten (3%) van plastic flesjes staan samen voor 27% van de opgeviste items. Fysiek statiegeld had deze items al jaren geleden uit de natuur kunnen houden. Dat wij ze nog steeds in overvloed terugvinden is een rechtstreeks gevolg van ontbrekend overheidsbeleid en tegenwerking van het bedrijfsleven. Zelfs vandaag tijdens de verschillende regeringsvormingen is het nog steeds onduidelijk of statiegeld er komt en of het bedrijfsleven spaken in de wielen zal kunnen steken met hun voorstel van digitaal statiegeld. Succesvolle voorbeelden van fysiek statiegeld in ons omringende landen zijn er genoeg.
De plastic flesjes (11%), blikjes (9%) en de dopsels (4%) en etiketten (3%) van plastic flesjes staan samen voor 27% van de opgeviste items. Fysiek statiegeld had deze items al jaren geleden uit de natuur kunnen houden. Dat wij ze nog steeds in overvloed terugvinden is een rechtstreeks gevolg van ontbrekend overheidsbeleid en tegenwerking van het bedrijfsleven. Zelfs vandaag tijdens de verschillende regeringsvormingen is het nog steeds onduidelijk of statiegeld er komt en of het bedrijfsleven spaken in de wielen zal kunnen steken met hun voorstel van digitaal statiegeld. Succesvolle voorbeelden van fysiek statiegeld in ons omringende landen zijn er genoeg.
Net buiten de top 15 vinden we op plaats 19 glazen flessen terug, we visten 42 stuks uit het water. Dit zijn allemaal flesjes bier en sterke drank. Opvallend, 41 van deze flessen waren niet geconsigneerd. Ookal is statiegeld op bierflesjes slechts 10 cent zien wij er toch het positief effect van in de zwerfvuilcijfers. De bierflesjes die we wel terugvonden waren Heineken bierflesjes zonder statiegeld. Een duidelijke boodschap om statiegeld ook in te voeren op buitenlands bier.
Net als in 2023 zijn plastic zakken met 9% het vierde meest gevonden item in het water. Dit waren allemaal witte zakken voor eenmalig gebruik zonder merknaam meegekregen aan de kassa. Plastic zakjes zijn nochtans verboden in Brussel en Wallonië sinds 2017. Opvallend is dat alle zakjes groene tekst en logo’s bevatten die de consument ervan moeten overtuigen dat de zakjes recyclebaar en niet schadelijk voor het milieu zijn. Het meest opvallende opschrift dat we terugvonden was: ‘Planet safe plastic’. Wat ook duidelijk is, is dat er een verschuiving heeft plaatsgevonden om het ingevoerde verbod te omzeilen. De zakjes worden nu dikker gemaakt om als herbruikbaar door te gaan, minstens 50µ, of ze zijn biodegradeerbaar, maar dan alleen in zeer specifieke omstandigheden. Het is duidelijk dat het ingevoerde verbod mankementen vertoont, de plastic zakken komen nog steeds via onze waterwegen in de zee terecht en bovendien nu met grotere hoeveelheden plastic door de dikkere zakjes.
Andere opvallende cijfers
66% van de plastic flesjes zijn flesjes voor water, waarvan 43% alleen Cristaline. Dit terwijl water verpakkingsvrij uit iedereens kraan komt.
We vonden 99 plastic en 84 papieren bekers voor eenmalig gebruik in het water (de papieren bekers bevatten binnenin ook plastic). Hiermee staan deze op plaatsen 11 en 14 in de Brand Audit. Ook hiervoor is overheidsbeleid nodig. Zo startte bijvoorbeeld de Schotse overheid verschillende pilootprojecten op om over te schakelen naar herbruikbare bekers om mee te nemen.
Het overgrote deel van de opgeviste drankzakjes (99 van de 112) zijn van Caprisun, een niet-recycleerbare verpakking voor consumptie buitenshuis die zeer makkelijk in het milieu terechtkomt. Deze zouden ook niet in een fysiek statiegeldsysteem passen. Op zulke verpakkingen moet simpelweg een verbod komen.
Wat moet er gebeuren?
Het debat de laatste weken over het zwerfvuil aan de Belgische kust weergalmde oplossingen als meer vuilbakken, meer controles en meer boetes. Kortweg, er is maar één probleemfactor en dat is de consument, die moet het maar eens leren. Het probleem hiermee is dat dit reeds tientallen jaren de retoriek is, dat er steeds meer en meer zwerfvuil is, dat de plastic productie blijft stijgen en dat er steeds meer en meer producten worden verkocht in verpakkingen voor eenmalig gebruik. Waar gaat deze optelsom zonder ingrijpen naartoe?
Het is aan de overheid om eindelijk daadkrachtig op te treden met structurele oplossingen die echt effect hebben:
- 27% van zwerfvuil : Invoeren van fysiek statiegeld van 25 cent op blikjes en plastic flesjes
- 9% van zwerfvuil: Verbod op plastic zakken aanscherpen en mazen uit het net halen
- 5% van zwerfvuil: Verbod op plastic en kartonnen bekers voor eenmalig gebruik. Invoeren van systeem met herbruikbare bekers om mee te nemen
- 3% van zwerfvuil: Verbod op drankzakjes zoals Caprisun
- 1% van zwerfvuil: Invoeren van statiegeld op alle glazen flesjes, ook buitenlands bier
Dit zijn oplossingen voor 45% van het zwerfvuil in aantallen.
Algemener moet de overheid ook:
- Een verbod invoeren op misleidende claims op producten
- Een verbod invoeren voor reclame boodschappen voor producten in verpakkingen voor eenmalig gebruik
- Stijgende hergebruikquota opleggen voor producenten en supermarkten
En het bedrijfsleven moet ook tot verantwoording geroepen worden:
- Zij moeten hun volledige plastic en grondstoffen voetafdruk vrijgeven
- Hun plastic en grondstoffen gebruik verminderen
- Verpakkingen heruitvinden zodat ze herbruikbaar zijn of geen plastic bevatten
- Hun bedrijfsmodel en leveringssystemen aanpassen om geleidelijk aan over te stappen naar hervulbaar en herbruikbaar toegankelijk voor iedereen
Alleen zo zullen we echt stranden, parken, waterwegen, bossen en oceanen bekomen zonder zwerfvuil. We moeten de normaal van vandaag van lineaire wegwerpmaatschappij helemaal omdraaien naar een circulaire hergebruikmaatschappij waar elke verpakking een waarde en meerdere levens heeft. Het is tijd om de recyclage mythe te doorbreken.
Wij roepen alle betrokken partijen bij de verschillende regeringsvormingen op om van zwerfvuil en echte structurele oplossingen voor zwerfvuil een prioritair thema te maken.