18/01/2023

De Belg struikelt over het zwerfvuil, voor zijn deur, in het park of op het strand. De situatie duurt al decennia maar is er weldra verandering op komst? In 2022 gebeurde er in ieder geval al heel wat rond statiegeld. De industrie keerde volledig de kar, 15.000 handtekeningen werden ingezameld ten voordele van statiegeld, het Vlaams en Waals parlement hielden hoorzittingen en de Vlaamse regering gaf de industrie nog een jaar uitstel om te experimenten met een complex scansysteem dat nergens ter wereld bestaat.

Jarenlang verzette de industrie met Fost Plus, Comeos en Fevia zich met hand en tand tegen elke vorm van statiegeld. Daarmee zijn ze verantwoordelijk voor tonnen zwerfvuil de laatste jaren alleen al. In 2022 daagde het plots dat hun positie onhoudbaar werd, statiegeld is een succes in de strijd tegen zwerfvuil overal waar het wordt ingevoerd en het komt steeds dichter bij huis, Nederland heeft nu ook al statiegeld. Daarom komt de industrie met een nieuw idee op de proppen, “digitaal” statiegeld. Een onbestaand en nog nooit getest systeem dat met haken en ogen aan elkaar hangt. Ze wagen hun kans, de laatste kans. En ja, eind 2022 is het zover, de industrie wint opnieuw. Terwijl al hun vorige proefprojecten faalden, zoals bv. De Click, geeft de Vlaamse regering hen nog een jaar de tijd om… opnieuw een proefproject te doen.

Het was diezelfde industrie die in de jaren ‘60 de wegwerpcultuur creëerde door van herbruikbare glazen verpakkingen over te stappen naar wegwerpverpakkingen. Dat was veel makkelijker en lucratiever. Toen ontstond het zwerfvuilprobleem en rees de vraag wie dit zou oplossen. In de Verenigde Staten werd in veel staten statiegeld op wegwerp drankverpakkingen voorgesteld als oplossing. De industrie sprong erop als een gebeten hond, spendeerde miljoenen aan anti-statiegeld campagnes en gelobby en haalde zijn slag thuis: slechts 1 staat nam de ‘bottle bill’ aan. Zo oud is dit debat rond statiegeld, 50 jaar. Sindsdien stijgt de verkoop van drank in wegwerpverpakkingen nog steeds elk jaar, komt er steeds meer zwerfvuil in de natuur terecht, stikken de oceanen van het plastic en ploegen we het zelfs onze landbouwgrond in.

De beslissing van Vlaanderen om statiegeld in te voeren voor blikjes en plastic flesjes tegen 2025 is fantastisch. Iedereen lijkt het eens te zijn, statiegeld moet er komen, nu Brussel en Wallonië nog. Even nieuw is dat de industrie nu zelf ook het principe erkent en vraagt naar een statiegeldwaarde van 20 à 25 cent. Onbegrijpelijk in het verhaal is dat de industrie opnieuw zijn slag thuis haalt, digitaal statiegeld krijgt voorrang.

Die industrie verkoopt het voorstel van digitaal statiegeld als beste oplossing voor het gebruiksgemak van de consument. Dit kan geen grotere leugen zijn. De reden waarom ze op de proppen kwamen met deze ‘uitvinding’ is strikt uit eigenbelang. De supermarkten willen niet dat verpakkingen die ze verkopen en normaal nooit meer terugzien wel ineens terugkeren naar hun winkels. Verantwoordelijkheid opnemen en meewerken aan een betere maatschappij zijn ver te zoeken. En terwijl al 10 jaar gedebatteerd wordt over statiegeld en het al jarenlang aangekondigd werd in regeerakkoorden bleef Fost Plus koppig investeren in extra sorteercentra ontwikkeld op de aanname dat de blikjes en flesjes naar die centra zouden blijven toestromen. Gebeurt dat niet meer dan zitten ze met een financiële kater. Eigenbelang dus en niet het gebruiksgemak van de consument. De consument zeult zware gevulde verpakkingen weg van de winkel, hoe moeilijk kan het zijn om lege lichte verpakkingen terug te brengen naar de winkel. Vraag het maar aan de Nederlanders, Duitsers, Denen, Noren, Zweden, Finnen, IJslanders, Estlanders en Kroaten. Bovendien brengt de Belg al zonder morren zijn veel zwaardere glazen bierflesjes terug naar de winkel.

Fost Plus ijvert ook voor digitaal statiegeld als oplossing die voortbouwt op het succes van de blauwe zak, ze laten geen gelegenheid liggen om het succes te verkondigen. Nochtans, elke keer we een voet buiten zetten zien we zwerfvuil rondslingeren terwijl we die indruk in sommige andere landen helemaal niet hebben. Wat ze mogen beweren is dat we goed zijn in sorteren thuis, verder niets. Niets heeft het uitgehaald de industrie al die jaren het zwerfvuilprobleem te laten oplossen. De blauwe zak is volledig losgekoppeld van het zwerfvuilprobleem. Kunnen we dan van een succes spreken? We sorteren ons afval thuis en op enkele openbare plekken zoals treinstations. Alle andere straatvuilbakken zijn niet gesorteerd, blikjes en plastic flesjes gaan rechtstreeks naar de verbrandingsoven. En sinds kort kunnen we nog meer verschillende soorten plastic in de blauwe zak deponeren waardoor supermarkten en producenten nog wat langer kunnen surfen op de magische recyclagegolf ten nadele van meer herbruikbare verpakkingen. Kunnen we dan van een succes spreken?

Nu stelt Fost Plus vandaag voor dat we alle straatvuilbakken moeten ontdubbelen om ook daar afval selectief in te zamelen, hun digitaal voorstel houdt zonder dit geen stand dus moesten ze wel. Maar het is een vergiftigd voorstel net zoals meer en bredere autostrades dat zijn voor files. Indien het überhaupt mogelijk zou zijn, hoelang zullen ze hier dan voor nodig hebben? Met het fysiek statiegeldsysteem komen blikjes en flesjes van de ene dag op de andere vanzelf terug naar de supermarkten om apart ingezameld te worden terwijl ze bij het digitaal systeem nog jarenlang naar de verbrandingsoven zouden blijven gaan.

De industrie heeft al 60 jaar lang van onze planeet een enorm vuilnisbelt kunnen maken, hoe kan het dan dat zij toch weer aan het langste eind blijft trekken. En dan nog met een voorstel dat onbestaand en onbewezen is, gebaseerd is op een tot enkele dagen geleden geheime studie, ongelooflijk fraudegevoelig is, de privacy zal schenden, voor digitale uitsluiting zal zorgen, de gekste voorstellen doet van artificiële intelligentie die controleert of een verpakking open is, homescanners het leven inroept en waarbij vooral de status quo behouden blijft.

Is het geen tijd voor een ommezwaai? Een tijd waar de politiek en niet meer de industrie bepaald hoe wij de maatschappij moeten organiseren? Fysiek statiegeld invoeren en een inspanning leveren om gewoonweg niet meer zoveel wegwerp te verkopen? Digitaal statiegeld is een stap weg van herbruikbare verpakkingen, fysiek statiegeld maakt hergebruik mogelijk. Als we dan toch al de verpakkingen terugbrengen naar de winkel waarom zouden dat dan geen herbruikbare verpakkingen kunnen zijn?

Indien Vlaanderen vasthoudt aan de testfase van digitaal statiegeld in 2023 zal er in 2025 geen statiegeld zijn, niet digitaal en niet fysiek. En laat dat nu net de tactiek zijn die de industrie al zolang toepast, vertragen en nog eens vertragen, of meestribbelen zoals ze in Nederland zeggen.

Ondertekenaars: Canal It Up, Greenpeace, Recycling Netwerk Benelux, Zwerfvuil.net, Grootouders voor het klimaat, Bond Beter Leefmilieu, Klimaan, Proper Strand Lopers, Collectif Consigne Bruxelloise, Gents Milieufront, Régine Florent.